نقد و بررسی پسرک و مرغ ماهی‌خوار

« ماهی‌خوار پرسید: تو فراموش کردی اتفاقاتی رو که برات افتاد؟

پسرک جواب داد: نه!

ـ ولی به زودی فراموش خواهی کرد، چاره ی دیگه ای نداری!»

نقد و بررسی پسرک و مرغ ماهی‌خوار The Boy and the Heron

این انیمیشن یا بهتر است بگوییم انیمه، از پر جنجال ترین آثار سال 2022 به شمار میرود که به تازگی در ایران کیفیت بالای آن آمده.

پسرک و مرغ ماهی‌خوار جدید ترین اثر هایائو میازاکی 83 ساله  است ( امیدوارم  آخرین نباشد و زندگی طولانی و پربارتری در انتظار این هنرمند بی‌مثال باشد).

انیمیشن تخیلی و ماجراجویانه

در اینجا ما به نقد و بررسی انیمه ی پسرک و مرغ ماهی‌خوار می‌پردازیم و به شما نکات روانشناسی و فلسفی جالب توجهی میگوییم که شاید خالی از لطف نباشد و لذت دیدن انیمه را دو چندان کند.

این انیمیشن در ژانر تخیلی و ماجراجویانه بدون شک یکی از قوی ترین کار های امسال است و با جوایز متعد از جمله جایزه ی اسکار میتوان به خارق العاده بودن آن پی برد.

در اینجا به ابعاد متفاوت انیمیشن پسرک و مرغ ماهی‌خوار میپردازیم.

مذاهب در پسرک و مرغ ماهی‌خوار

بیشترین مطلبی که برای بنده در این انیمه جلب توجه کرد و اولین موضوعی که در نقد و بررسی پسرک و مرغ ماهی‌خوار باید بگویم:

مذاهب و فرقه هایی‌ست که مورد انتخاب میازاکی استفاده شده.

لازم به ذکر است  که خالق این انیمه، هایائو میازاکی، خود ژاپنی بوده و اکثر فرقه ها و آیین های نام برده از آسیا میباشد.

 کامی

کامی، (به ژاپنیKami 神) موضوع پرستش آیین شینتو است.

شینتو بر این باور است:

اگر موجودی باعث حس شگفتی در انسان شود و او را به راهی درست مثل کار و توانایی و رستگاری برساند یعنی کامی در آن ظهور کرده.

و ما بسیار دفعات در این انیمه ی زیبا تاثیر حیوانات از جمله خود ماهی‌خوار را دیدیم.

جالب توجه است که این مذهب تمام کامی ها را دارای مقام الوهیت میداند اما پرندگانی که انسان میخوردند و بسیار از این قضیه خرسند بودند نقض فلسفه را شامل میشدند.

بودا

در پسرک و مرغ ماهی‌خوار فلسفه ی آیین بودا نمود روشنی پیدا کرده بود.

بودا بر انسانی روشنفکر و روشن‌گرا باور دارد. انسانی که میتواند جهان را از شر ظلم و تاریکی نجات دهد.

ما مثال این شخص که بودا معرفی شده را در تلاش های پیرمرد وقتی میخواست ماهیتو نظم را به جهان‌ش برگرداند دیدیم.

بودیسم

معروف ترین و قوی ترین فلسفه ای که در کل انیمه پسرک و مرغ ماهی‌خوار در جریان بود؛ بودیسم میباشد.

بودیسم بر این باور است که انسان ها  دوباره و دوباره زاده میشوند تا در نهایت به کمال خود برسند.

دیدیم که چه قدر زیبا این تولد دوباره در مادر ماهیتو و پیرمردی که شاید در دنیایی دیگر خود ماهیتو بوده، نمود پیدا کرد.

تائوئیسم

این فلسفه به ساده زیستی میپردازد و عقل و تفکر را طرد میکند.

با اینکه تائوئیسم به نظر بسیار خوب و عالی می‌آید که ما به جوانمردی و کوشش عملی در راهی که درست به نظر می‌آید بپردازیم اما گویا میازاکی موافق نبوده.

او سعی در نقد آن یا حداقل بخشی از این فلسفه داشته.

زیرا ما طوطی هایی را در داستان میبینیم که بدون پردازش و تفکر تنها برای به دست آوردن غذا زندگی میکردند.

پایان جهان در انیمیشن پسرک و مرغ ماهی‌خوار

انتهای انیمیشنِ پسرک و مرغ ماهی‌خوار شاهد ویرانی بخشی از جهان هستیم. اما دلیل واقعی آن چه بود؟

یک طوطی احمق توانایی بر هم زدن کل جهان را با شمشیرش داشت؟

یا نداشتن رهبری بعد از پیرمرد؟

از نظر من هیچ کدام آنها حائز اهمیت نبود… نه به اندازه ی تصمیمی که ماهیتو کم کم در طول فیلم به آن رسید. پایان جهان را نه معنای اتمام آن بلکه رسیدن به رستگاری میتوان دید.

دیدگاه دوگانه نگری

ماهیتو به چه رسید که دست رد به پادشاهی و توازن جهانی زد و در نهایت پایان جهان را رقم زد؟

اصل دوگانگی یا همان یین و یانگ شاید بهترین پاسخ باشد!

با رسیدن به این اصل که از ابتدای انیمه ماهیتو کم کم به دست‌ش آورد، جهان‌ دیگر شروع به از بین رفتن کرده بود.

در دیدگاه دوگانه‌نگری تقابل خیر و شر، خوبی و بدی در کنار یکدیگر دیده میشود.

ماهیتو شاید در ابتدا هنگامی که به سر خود سنگ زد و بعد به دروغ گفت پایش لیز خورده فاقد این دوگانه نگری بود اما بعدا به وفور این درک را از خود نشان داد.

1. بخشش

بخشی از دوگانه نگری که در فلسفه های ژاپنی مثل بودیسم یا کنفسیوس دیده میشود، بخشش است. ی

عنی توانایی گذشتن و درک واقعی جهان حتی اگر آسیب‌زا باشد. که ما در نقد و بررسی پسرک و مرغ ماهی‌خوار میتوان گفت بسیار این نمونه را دیده ایم.

زمانی که پلیکان به ماهیتو توضیح داد به جز خوردن بچه ها نسل آنها از بین خواهد رفت، ماهیتو سرزنشش نکرد به جای آن بعد از مرگ برایش قبری کند.

2. پذیرش جهان

بهترین و زیباترین نمونه ی دوگانه نگری در نقد و بررسی پسرک و مرغ ماهی‌خوار:

مربوط به سکانسی بود که پادشاهی جهان به ماهیتو ی نوجوان داده شد.

اما او به دلیل اینکه میدانست آنقدر خوبی و خیر در هیچ کس پیدا نمیشود که دنیایی را بسازد و در آرامش نگه دارد دست رد به آن زد.

حال سوال اینجاست که آیا واقعا بعد از پدیدآورنده نیازی به تداوم بخش و نظم دهنده که ممکن است گند بزند به تمام بینش آدمی، الزامی‌ست؟

در اینجا یک نکته ی جالب روانشناسی هم هست که میگوید:

ماهیتو با توجه به گذشته ی خود و از دست دادن مادرش در ابتدا اختلال شخصیت مرزی را میتوانست داشته باشد.

اما کم کم به جز سنگ زدن به سرش، به بینشی رسید که سیاهی و سفیدی در کنار یکدیگر معنا پیدا میکند.

جبرگرایی در پسرک و مرغ ماهی‌خوار

آیا میتوان از آن چه سرنوشت برای‌ ما نوشته فرار کرد؟

میتوان در یک نقد و بررسی راحت از انیمه های او گفت: جواب میازاکی بار ها و بار ها خیر بوده!!

اینبار نیز در پسرک و مرغ ماهی‌خوار نشان داد حتی اگر بجنگی، پرهای جادویی یک ماهی‌خوار را داشته باشی یا چوبی تیز کرده باشی باز هم سرنوشت تو را آنجایی که باید میبرد.

هر چند در عین جبر گرایی لازم به ذکر است که میتوانی یک جهان را ویران کنی!

تولد در پسرک و مرغ ماهی‌خوار

این بخش از نقد و بررسی پسرک و مرغ ماهی‌خوار به ابهام تولد میپردازیم.

احتمالا امیدوار کننده ترین و در عین حال غم‌انگیز ترین بخش داستان پسرک و مرغ ماهی‌خواه همین فلسفه ی منتخب تولد، زایش و به دنیا آمدن است.

زمانی که موجودات سفید کوچک خورده شدند تا پلیکان های بالغ زنده بمانند چرا که جهان از نظم خارج شده بود و آنها نیز منقرض میشدند نقد اجتماعی قوی داشت.

شبیه  به حال و روز بسیاری از ماست که حتی در نقطه ی شروع نیز زیر هزاران بار و آشفتگی رفته و توانایی ادامه دادن مسیر از ما گرفته میشود.

تناسخ

فلسفه ی جالب توجه ای که میازاکی در این انیمه راجع به تولد و آمدن به جهان انسانی به کار برد شبیه به تناسخ میباشد اما نه کاملا.

این موجودات کوچیک و روح مانند باید تغذیه میشدند، پرورش پیدا میکردند تا در نهایت بتوانند پرواز کنند، بالا بروند و به دنیا بیایند.

همین صعود برای رسیدن به دنیایِ انسانی یک تضاد بسیار جالب توجه داشت.

چون قبلا افرادی مثل مولانا، عطار، بودا و .. صعود و بالا رفتن را فارغ شدن از ابعاد جسمانی میدانستند ولی این هنرمند خواست مطلب مهم دیگری به ما بگوید.

تولد و عروج

شاید پرواز و کسب توانایی صعود دقیقا  نقطه ای برای زمینی شدن باشد.

خطراتی از جمله ماهی‌خوار ها و در دنیای عرفان تنزل و از بین رفتن جسم وجود دارد که خطر صعود را در پی خواهد داشت.

این شباهت نشان میدهد چرا میازاکی  بالا  رفتن را برای تولد استفاده کرده و نه برای مرگ.

شباهت پسرک و مرغ ماهی‌خوار با انیمه های دیگر

فکر میکنم همه ی ما متوجه چند شباهت برای اولین بار در انیمه پسرک و مرغ ماهی‌خوار با سایر کارهای این هنرمند یا انیمه ها میشویم.

به شخصه فکر نمیکنم به دلیل بی حواسی و فقدان خلاقیت باشد، بلکه میخواستند داستان ها در ذهن مخاطبان پرورش یا ادامه پیدا کند.

به طور مثال صحنه هایی که در های متعدد و زیاد به دنیاهای گوناگون باز و شاید از هر کدام بلایا و مصیبت وارد میشد ( طوطی ها) و تغییر شکل در دنیای دیگر،

شبیه به انیمه ی سوزومه دیده میشد.

یا وقتی مادر ماهیتو در آغوش بزرگ و تاریک پدر بزرگ رفت و نمیخواست او را ترک کند، حتی زمانی که ویرانی اتفاق افتاد. یا در صحنه ای که وارد خانه ی مادر ماهیتو( در آن زمان خواهر بزرگتر ) شدند، آشپزخوانه و قدرت او که آتش بود چه بسیار شبیه انیمه ی قلعه متحول هاول بود.