چند نمونه بازی درمانی کودکان و بزرگسالان

بازی درمانی بیش از پنجاه سال است که در بخش های مختلف کمک به کودک و نوجوان با درمان بالاتر از 70 درصد، به یکی از بهترین شیوه های درمانی جهان تبدیل شده؛ با هم چند نمونه بازی درمانی کودکان و بزرگسالان را تمرین کنیم.

چند نمونه بازی درمانی

بازی درمانی کودکان، نمونه ای از روان درمانی می‌باشد که معمولا برای کودکان است اما بزرگسالان نیز انواع متفاوتی از بازی درمانی را می‌توانند نزد متخصص خود تجربه کنند.

بازی درمانی با ایجاد محیطی امن، دوست داشتنی و نوستالژیک که همان بازی کردن است، باعث می‌شود کودک یا بزرگسال حرف هایی که به طور مستقیم توانایی بازگو کردن آن را ندارد یا در ناهشیارش ثبت شده را بزند و با دستورالعمل هایی که روانشناس می‌دهد درمان شود.

71 درصد کودکان که بازی درمانی را تجربه می‌کنند، تاثیرات مثبتی که شامل درمان یا بهبود و کنترل علائم بیماری روانی می‌شود را ثبت کرده اند که در حیطه ی درمانِ روانی نتیجه ای بسیار رضایت‌بخش می‌باشد.

بازی درمانی می‌تواند توسط روانشناس، روان‌پزشک یا حتی مشاوران در کلینیک ها انجام شود و برای کودکانی با چالش هایی از این قبیل بسیار سودمند خواهد بود:

عدم ارنباط و صحبت با والدین خود یا دیگران

تجربه های تروماتیک و آسیب زا

 اختلالات رفتاری، سازگاری و هیجانی

مدل های بازی درمانی کودکان

چند نمونه بازی درمانی کودکانه، در دو گروه کلی بازی درمانی انجام می‌شود؛ که شامل:

1. بازی درمانی دستوری: روان‌درمانگر با ارائه دستورات و روش های بازی به افراد کمک می‌کند و تسهیل گری قدرتمند در فعالیت ها به شمار می‌آید.
2. بازی درمانی بدون رهنمود: افراد هر فعالیتی که دوست داشته باشند را انجام می‌دهند و نقش مشاور، عمدتا تماشاگر و کمی تسهیل‌گر می‌باشد.

انواع بازی های درمانی:

• قایم باشک
• نقاشی
• شعر خواندن
• رقصیدن
• بلوک سازی
• شن بازی
• کارت بازی
• قصه گویی
• انواع بازی های گروهی

 

فعالیت ها که بسته به لزوم افراد در توانایی یا اختلال روانی که گرفتار آن شده اند، انتخاب می‌شود و کم کم سمت و سوی درمان می‌گیرد که شاید لازم باشد والدین، مراقب های اصلی یا خواهر و برادران هم در این بازی درمانی شرکت کنند.

انواع بازی درمانی کودکان

ممکن است برای والدین پیدا کردن نقطه ی ارتباط بین بازی کردن کودک و درمان او، سخت باشد اما شواهد بسیاری در 50 سال اخیر نشان می‌دهد که کودکان بازی را چیزی فراتر از تنها لذت بردن می‌دانند.

آنها راجع به مسائلی که سخت می‌توانند صحبت کنند، خشونت های خانگی، سواستفاده در مدرسه یا خانه ی اقوام از طریق بازی و ارتباط با عروسک ها و هنر، ابراز می‌کنند.

1. انواع بازی درمانی کودکان به طور مثال، کودکی که عروسک را با خشونت به این طرف و آن طرف پرت می‌کند، از نظر بقیه پرخاشگر باشد اما می‌تواند منعکس کننده ی رفتار خشونت آمیز والدین در خانه باشد.
2. خردسالی که صحبت نمی‌کند، با بازی افکار و مشکلاتش را ابراز کند. عدم صحبت کودکان در سنی که باید حرف بزنند، در بازی درمانی زیاد به چشم نمی‌آید و این نقطه ی قوت درمان است.
   با فراهم شدن محیطی امن، بدون ایجاد تنش و نیاز شدید به صحبت کردن،خود کودک از داستان های کودکانه و تشویق گروه همسالان یا بازی درمانگر شروع به حرکت سمت درمان می‌کند.
3. افرادی که با اختلالات ارتباطی مثل اوتیسم یا سلوک مواجه هستند هم با بازی درمانی می‌توانند تجارب جدید در خصوص آموزش در محیط های بیرون از خانه و روس کنترل خود را بیامو‌زند.
4. تروماها، وقایع دلخراش و آسیب زایی در کودکی هستند که عموما راجع به آنها صحبت نمی‌شود.
   تروما می‌تواند از آسیب و تعرض جنسی تا تصادفات و از دست دادن عزیزان ناشی شود که نیازمند درمان حرفه ای است.
   در بازی درمانی بدون نیاز به صحبت مستقیم از آنها، اثرات آسیب زاا کشف و کم کم در درمان های هدایت شده راجع به درمان و چگونگی مدیریت‌شان حرف زده می‌شود.

بازی درمانی برای چه بیماری هایی است

به جز افزایش توانایی های فردی و ابراز صحیح حرف ها و ایده ها که در کودکان با سطح سلامت اولیه بازی درمانی تاثیر خود را می‌گذارد، افرادی با اختلالات عمیق نیز از انواع بازی درمانی در کودکی بهره‌مند می‌شوند؛ از جمله:

• اوتیسم
• اختلال رفتاری
• اختلال یادگیری
• ADHD
• کمبود توجه
• اختلالات اضطرابی
• اختلال استرس پس از سانحه
• زوال عقل ( برای بزرگسالان)

بازی درمانی عزت نفس

بازی درمانی به افراد کمک می‌کند حرف خود را بزنند و صدای خود را بشنوند.

حرف زدن و ارتباط برقرار کردن برای بسیاری از کودکان چه با اختلالات روانی و چه بدون تشخیص اختلالات، مشکل خواهد بود مخصوصا اگر در خانواده های کوچک، ساکت و بدون ارتباطات گسترده بزرگ شوند.

این عوامل می‌تواند روی عزت نفس آنها، که در آینده مسیر زندگی‌شان و روابط‌شان را مشخص می‌کند، تاثیر بگذارد.

یکی از اهداف والای بازی درمانی، کمک به تولید ارزش های انسانی، ایجاد عزت نفس و  بازگرداندن تصور مثبت، خودکفا و توانمند از خود است.

کودکان و حتی بزرگسالان با بازی و فعالیت های هدفمند می‌توانند طریقه ی ابراز خود به درستی و صحبت کردن از افکار و احساساتشان را یاد بگیرند.

بازی درمانی باعث بالا رفتن امنیت روانی می‌شود. برخلاف درمان فردی یا حتی گروه درمانی که شما مشخصا در جریان یک درمان هستید، لازم است از مشکلات خود حرف بزنید و موضوع مشخص و بلد شده اما بازی درمانی می‌تواند احساس خانه بودن داشته باشد و کم کم با این احساس حرف های نزده‌ و احساسات ناگفته بیرون می‌آید.

بعد از چند جلسه، کودکی که صحبت نمی‌کرد ممکن است حرف بزند؛ فرزندی که بقیه را آزار و اذیت فیزیکی یا زبانی می‌داد، آرامتر شود و بچه هایی که از استرس شدید رنج می‌بردند طریقه ی آرام سازی خود را یاد می‌گیرند.

در سال 2009 و بین سال های 1953 تا 2000 تحقیقاتی راجع به اثر گذاری بازی درمانی انجام شد که هر دو به تاثیر عمیق آن بر کودکان، مخصوصا در جوزه های پرخاشگری و خشم، بهبود رفتار و ارتباطات انجامید.

آموزش بازی درمانی کودکان

کودکان و چه بسا بزرگسالان، آموزش های مستقیم از منابع خوبی برای تجربه های اجتماعی، همدلی، دوست پیدا کردن، حرف زدن و درخواست نیاز ها و اعمال محدودیت ها برای دیگران ندیده‌اند.

آموزشِ بازی درمانی می‌تواند تمام این ویژگی ها را به بچه ها یاد بدهد تا زندگی راحت تری داشته باشند.

آموزش بازی درمانی در سالهای بالاتر، نوجوانان و جوانان نیز از تجارت آسیب زا یا آسیب دیدن جلوگیری می‌کند.

اما آموزش ها شامل چه چیزهایی میباشد؟

آموزش بازی درمانی چندین جنبه ی متفاوت دارد که بازی درمانگران متخصص برای آنها آموزش دیده اند و شامل:

1. مشاهده

دیدن بازی و روشی که کودک با وسایل ارتباط برقرار می‌کند. با کودکان دیگر بازی می‌کند؟ یا از آنها فاصله گرفته؟ زمانی که کودکان می‌خواهند اسباب بازی‌ش را بگیرند چه طور برخورد میکند؟ هر چند دقیقه نزد مادر خود برمیگردد یا اصلا حواسش به نبود والدین هست یا نه.

2. شیوه ی بازی

قصه سرایی ها، برخورد با عروسک ها و مدل خانه سازی یا معنی نقاشی ها همیگ نماد ها و حرف هایی در دل خود دارند که بیانگر حرف هایی‌ست که خود کودک نمی‌زند.

3. آموزش

سوق دادن کودکان برای بازی های گروهی، هم‌فکری با دیگران که شامل مشاور یا والدین می‌باشد، آموزش و کنترل کودک و چگونگی برخورد با شرایط متفاوت از جمله آموزش بازی درمانی کودکان می‌باشد.

آموزش بازی درمانی شامل:

•  توانایی استفاده از ابزار های کودکانه
•  صحبت کودکانه و همدلی با بچه ها
• نماد شناسی از روی نقاشی، انتخاب بازی و نوع رفتار آنها
• نظارت دقیق بر روی روند درمان
• شخصیت شناسی هر کودک
• شناخت تجارت خانه، محل زندگی کودک و تا حد امکان بهبود وضعیت موجود

بازی درمانی برای چه کسانی اثر دارد

معمولا بهترین سن برای بازی درمانی 3 تا 12 سالگی می‌باشد.

با اینحال بازی درمانی با نوزادان، نوجوانان و بزرگسالان نیز انجام می‌شود که تفاوت هایی دارد.

بازی درمانی کودکی در مقابل بزرگسالی

با اینکه بیشترین درمان با بازی برای کودکان می‌باشد اما بزرگسالان نیز می‌توانند با توجه به صلاحدید روانشناس متخصص، حتی در زمینه های درمان زوجین یا گروه درمانی نیز از این روش درمانی استفاده کنند.

ویزگی های بازی درمانی در کودکی و بزرگسالی:

1. اهداف درمانی

هدف درمان برای کودکان، رشد و توسعه مهارت های ابتدایی و اجتماعی آنها می‌باشد. کودکان حرف نمی‌زنند و بیشتر با بازی خود را بیان می‌کنند.

از طرف دیگر بزرگسالان حرف می‌زند و اهداف درمانی آنها در بازی درمانی، برگشتن به گذشته و صدماتی که متحمل شده اند، سپس درمان و حل شدن آن تعارضات می‌باشد.

2. نقش درمانگر

بازی درمانگر در کودکان نقش هدایت کننده دارد و در کنار آنها بازی می‌کند.

در حالی که روانشناس در بازی درمانیِ بزرگسالان، نقش تسهیل‌ گر و هنر های بیانی همراه با حرف زدن و برگشت به گذشته و رفع صدمات بچگی را در بر می‌گیرد.

بازی درمانی گروهی

انواع مختلف شیوه های اجرای بازی درمانی وجود دارد:

1. بازی درمانی فردی: کودک همراه با یکی یا هر دو والد در اتاقی که روانشناس کودک حضور دارد، تحت درمان با بازی قرار می‌گیرد.
2. بازی درمانی گروهی: چند کودک همراه با روانشناسان در اتاقی حضور دارند؛ بازی ها می‌تواند گروهی یا موازی و در کنار یکدیگر باشند.
3. بازی درمانی گروهی با خانواده: این نوع خانواده درمانی، شامل والدین، خواهر و برادران و حتی پدربزرگ و مادربزرگی که در جهت رشد کودک بسیار تاثیر گذار و دخیل هستند، می‌باشد.

بازی درمانی کودکان طلاق

کودکان طلاق که والدین آنها از هم جدا شدند ممکن است طیف متفاوتی از رفتار ها را از خود نشان دهند که شامل موارد زیر باشد:

• صحبت نکردن
• غیر اجتماعی شدن
• بی‌خوابی های شبانه
• گریه های شدید و بهانه گیری
• مشکل در غذا خوردن
• عدم توانایی ایجاد روابط

در بازی درمانی طلاق،که به طور مستقیم کودک مجبور نیست راجع به چیزی صحبت کند، بازی می‌کند و از طرفی با محیط دوستانه و امن، خود را ابراز می کند، احساساتش را  به رسمیت می‌شناسد و می‌فهمد هر نیازی که دارد قابل بیان هست در نتیجه افکار و عقاید کودکانه‌ش را در میان می‌گذارد تا حل شود.

ممکن است این صمیمت در جلسات اول شکل نگیرد اما درمانگر، کودک را با لحنی صمیمی و بچگانه صدا می‌زند، بازی می‌کند، برایش داستان می‌خواند و او را تشویق می‌کند تا داستان هایی بگوید یا با عروسک ها بازی کند.

هر کدام از رفتار ها، از جمله داستانی که می‌گوید یا بلوک های ساختمانی و افرادی که به عنوان قهرمان انتخاب می‌کند نمادی از تجربه ی طلاق یا هر ترومای دیگری می‌تواند باشد.

مثلا کودکی که مادر خود را بعد از طلاق نمی‌بیند، می‌گوید باربی‌ش ناراحت است زیرا دلش برای دوستش تنگ شده.

یا فرزندی که به خاطر طلاق، از خواهر و برادرش دور شده در نقاشی  آنها را دور از خودش و در محیطی دیگر می‌کشد.

بازی درمانی ترس کودکان

یکی از معروف ترین روش های درمانی جدید CBT می‌باشد.

در این روش که به درمان رفتاری ـ هیجانی نیز معروف است، تجربه های ذهنی و رفتاری بررسی مجدد می شود تا به افراد آموزش دهد چگونه در مواقعی که نمی‌توانند درست تصمیم بگیرند، می‌ترسند یا اضطراب شدید دارند، رفتار کنند.

همینطور برای کودکان انواع CBT در بازی درمانی استفاده می‌شود که مستقیم بر ترس و اضطراب می‌تواند متمرکز باشد.

 درمان با تمرکز بر ترس کودکان به این شکل می‌باشد که متخصص به آنها روش های مقابله با هیجانات و اعمال، بیان درست احساسات و افکار، اعمال لازم در مواقعی که می‌ترسند یا اضطراب دارند را آموزش می‌دهد.

بازی کودکان بیش فعال

بازی درمانی برای کودکان بیش فعال، حول تنظیم انرژی و کنترل فعالیت های بدنی و روانی آنها می‌چرخید.

به این معنا که کودکان یا بزرگسالان بیش فعال با تشخیص ADHD، کسانی هستند که در صبر کردن، تنظیم رفتار های غیر تکانشی، سر جای خود ماندن و حواس جمع مشکل دارند.

در نتیجه بازی درمانی با این کودکان به جز سرگرمی باید نتیجه ای درمانی در پی داشته باشد.

از جمله بازی هایی که برای کودکان بیش فعال در مراکز و یا خانه ها انجام می‌شود شامل:

• نقاشی، طرح زدن و پر کردن اشکال با رنگ های خاص برای نظم دادن و دنبال کردن یک شکل مشخص است.
• رقصیدن و فعالیت های بدنی منظم که دارای تکرار هستند تا تمرکز بچه به فعالیت های بدنی جلب شود.
• لگو سازی و پیدا کردن اشیا در شن یا جعبه های حسی که به کودکان این فرصت را می‌دهد تا حواس خود را تقویت کنند؛ از جمله حواس چشایی، بینایی، شنوایی و لامسه.
• نواختن طبل برای برای تکرار ریتم و آرامش ذهنی و روانی.

 

منابع:

VERTWELLMIND

THERAPIST.COM

HEALTHLINE.COM